De meest iconische gebouwen van Berlijn: top 10

Als hoofdstad van Duitsland en stad met een rijkdom aan geschiedenis en creativiteit, kun je in Berlijn genoeg architectonische hoogstandjes en interessante gebouwen vinden. Deze iconische gebouwen in Berlijn zijn zeker een bezoek waard tijdens je citytrip naar de Duitse hoofdstad. Helaas zijn er veel oude gebouwen verloren gegaan tijdens de zware gevechten in de stad aan het einde van de Tweede Wereldoorlog. Wat er toen nog van overbleef, is vervolgens vaak erg slecht onderhouden door het communistische bewind van de DDR, hetzij door onwil of gebrek aan financiële middelen.

De restauratie van de gebouwen op het wereldberoemde Museumsinsel zijn bijvoorbeeld pas begonnen na de val van de muur. Met de in 2019 geopende James-Simon-Galerie, het onlangs uitgebreide Pergamon Museum en het nieuwe Humboldt Forum (een moderne replica van het oude Berliner Schloss, dat fungeerde als paleis van de Duitse keizers), is dit enorme project bijna af. Ook zijn de meeste Nazi-bouwwerken afgebroken, waarbij slechts enkelen zijn blijven staan, zoals de imposante luchthaven Tempelhof. Na de val van de Muur zijn ook weer een aantal iconische communistische bouwwerken afgebroken, waaronder het “Palast der Republik.” Dit gebouw stond weer op de plek van het  door de Russen afgebroken Berliner Schloss.

Berlijn heeft dus niet stilgestaan. Door de verschillende politieke winden die door de stad hebben gewaaid, is menig gebouw verwoest, afgebroken of vervangen. Wat overblijft, is een interessante cocktail van vooroorlogse gebouwen, vaak nog stammend uit de Keizertijd, gemixt met wat imposante Nazi- en of communistische architectuur, in combinatie met geweldige hedendaagse bouwwerken. Daarom heb ik de volgende top 10 meest iconische gebouwen van Berlijn chronologisch opgesteld en opgedeeld in de verschillende perioden.

Vooroorlogse Gebouwen

1. Rondom het Museuminsel

Dit is het historische epicentrum van Berlijn, met alle pracht en praal vanuit de Duitse Keizertijd. Keizer Wilhelm II was de opdrachtgever voor de meeste gebouwen op het Museuminsel. Hij wilde de concurrentie met steden als Londen, Parijs en Wenen aangaan. Op het Museumeiland (Unesco werelderfgoed) vind je onder andere de Berlijnse Dom, het Pergamon Museum, Bode-Museum, Neues Museum, Alte Nationalgalerie en het Altes Museum. Het meest beroemde museum is het Pergamon Museum. Dit museum is onlangs gerenoveerd en uitgebreid met een spectaculaire entree in de vorm van de James-Simon-Galerie, vernoemd naar een van de bekendste kunstverzamelaars van Berlijn.

Berliner Dom

Even verderop staat de Berliner Dom, die in 1905 voltooid werd. Het gebouw was de protestantse tegenhanger van de Sint-Pietersbasiliek in Rome. Helaas is het gebouw in de Tweede Wereldoorlog flink beschadigd. In 1975 begon de reconstructie die uiteindelijk in 1993 voltooid was. Aan de overkant vind je het onlangs geopende Humboldt Forum, dat voor een hoop discussie en controverse heeft gezorgd. Het gebouw heeft namelijk ontzettend veel geld gekost en veel mensen vinden de replica van het oude slot lelijk. Het zou geen eer aandoen aan de originele versie van het gebouw. Ten tijde van Oost-Duitsland stond op deze plek het parlement. Een prachtig gebouw, dat direct na de val van de muur is afgebroken; veel voormalig Oost-Duitsers hebben hier nog steeds een kater van. Ga kijken en vorm zelf je mening!

Brandenbuger Tor

Nu je toch in de buurt bent, moet je natuurlijk even langs bij de wereldberoemde Brandenburger Tor, de Reichstag en het Holocaust Monument. De drie bezienswaardigheden liggen op steenworp afstand van elkaar. De Brandenburger Tor staat symbool voor de eenwording van Duitsland. Het is de enige van alle achttien stadspoorten die de Tweede Wereldoorlog overleefde. Het was decennialang onderdeel van de Berlijnse muur, die West-Berlijn en Oost-Berlijn in tweeën splitste. Het verloop van de muur kun je overigens goed herkennen aan de markering van klinkers die als een lijn door de stad loopt. Loop vanuit hier verder naar de Reichstag, de Duitse versie van de Tweede Kamer, waar je van tevoren online een tour in de glazen koepel kunt boeken (dit kan helaas niet spontaan op de dag zelf, maar moet echt van tevoren worden gereserveerd).

Het Holocaust monument, bedacht en ontworpen door de Amerikaanse architect Peter Eisenman, bestaat uit 2710 reusachtige betonblokken. Het veld met de golvende blokken roept volgens hem een gevoel van desoriëntatie en isolement op en is symbolisch voor de ervaringen van de Joodse bevolking tijdens het Nazibewind.

2. Schloss Charlottenburg & Potsdam

Schloss Charlottenburg, in het westen van de stad, is het grootste paleis in Berlijn en gelegen in het gelijknamige stadsdeel. Het werd gebouwd tussen 1696 en 1699 en diende als woning en zomerverblijf voor de Pruisische vorsten en familie. Waaronder Frederik de Grote, die in 1747 verhuisde naar het rococostijl zomerpaleis Sanssouci in Potsdam. Dit paleis staat op de UNESCO werelderfgoedlijst vermeld en wordt ook wel “het Versaille van Pruisen” genoemd. Potsdam kun je gemakkelijk bereiken met de S-Bahn vanuit Berlijn en is zeker een dagtripje waard, mocht je daar tijd voor hebben. Sanssouci, wat “zonder zorgen” betekent, werd in opdracht van Frederik de Grote gebouwd in samenwerking met de Nederlandse architect Jan Bouman. Hij zette verderop in Potsdam ook het “Holländische Viertel” neer.

Tweede Wereldoorlog

3. Tempelhof

De Nationaalsocialisten wilden onder leiding van Adolf Hitler van Tempelhof een “wereldluchthaven” maken. Dit was onderdeel van het plan om Berlijn de hoofdstad te maken van het Derde Rijk onder de nieuwe naam “Germania”. Hofarchitect Albert Speer was verantwoordelijk voor het masterplan om Berlijn om te toveren tot een wereldstad. Met als speerpunt een 7 kilometer lange as, van soms wel 500 meter breed, die dwars van het noorden naar het zuiden door de stad zou lopen. Alle ministeries en andere representatieve gebouwen zouden hier gevestigd zijn. Architect Ernst Sagebiel kreeg de opdracht om vliegveld Tempelhof voor zijn rekening te nemen, als onderdeel van dit grootse plan dat in zijn totaliteit rond 1950 af had moeten zijn.

De bouw van het vliegveld startte in 1936 en in 1939 werd het geopend voor vluchten, ondanks dat het nog niet volledig af was. Rond 1943 werd de constructie door de aanhoudende bombardementen stilgelegd. Het was in die tijd het grootste gebouw ter wereld: met een vertrekhal, enorme hangars en kantoorruimtes. Het imposante gebouw werd grotendeels gebouwd met gewapend beton en afgewerkt met stenen gevelelementen. Het gebouw geeft daardoor een zeer statige indruk, wat paste bij de stijl van de architectuur uit die periode.

Van vliegveld naar park

Aan het einde van de oorlog overhandigden de Russen het vliegveld aan de Amerikanen, die het vervolgens inzetten als luchtbrug naar West-Berlijn. Op die manier konden ze de stad van goederen voorzien tijdens de Russische blokkades in de jaren 1948 en 1949. De Amerikanen bouwden met het puin van de stad twee extra landingsbanen en op het hoogtepunt landde er iedere 26 seconden een goederenvliegtuig. Het ronde plein aan de voorkant van het vliegveld werd in 1951 omgedoopt tot Platz der Luftbrücke.

Uiteindelijk heeft het vliegveld dienst gedaan als passagiersvliegveld tot en met 2008. Door middel van een referendum werd besloten over de sluiting. Hierna is het vliegveld, inclusief de landingsbanen, omgedoopt tot openbaar park dat in mei 2010 feestelijke werd ingewijd. Het park trekt iedere dag nog vele recreanten die het veld bijvoorbeeld gebruiken om te sporten. Het weidse veld met de oude landingsbanen zijn uiteraard uitermate geschikt om te hardlopen, fietsen, skaten en vliegeren. In 2014 was er opnieuw een referendum omtrent de toekomstige functie van het Tempelhofer Feld, waarbij met een ruimte meerderheid werd besloten dat het park niet bebouwd zou worden.

Ga hier dus zeker een kijkje nemen, vooral als je op de fiets bent of je skates hebt meegenomen. Er worden ook rondleidingen gegeven in het gebouw zelf.

4. Gedächtniskirche

De Kaiser-Wilhelm-Gedächtniskirche staat symbool voor de enorme catastrofe die de Tweede Wereldoorlog heeft aangericht. De kerk staat op de Breitscheidplatz, vlakbij de Kurfürstendamm, in de wijk Charlottenburg. De orgininele kerk stamt nog uit de keizertijd en werd gebouwd tussen 1891 en 1895. Tijdens een bombardement in november 1943 raakte de kerk enorm beschadigd. Na de oorlog kreeg architect Egon Eiermann de opdracht om een nieuwe invulling te geven aan de ruïne. Wat er nog over was van de kerk werd verstevigd en aangevuld met moderne elementen, waaronder een achthoekige kerkzaal en klokkentoren. De kerk werd in 1961 gebouwd en onderging in 2010 een ingrijpende renovatie.

 

Koude Oorlog

5. Fernsehturm & Karl-Marx Allee

De TV-toren is misschien wel het meest bekende en iconische gebouw van Berlijn. In de volksmond wordt hij ook wel de “Telespargel” (televisie-asperge) genoemd. De toren is met zijn 368 meter het hoogste gebouw van de stad. De toren is vlakbij Alexanderplatz gebouwd tussen 1965 en 1969 en stond in de voormalige DDR. Op 203 meter hoogte bevindt zich een uitzichtplatform en een ronddraaiend restaurant, dat zich ieder half uur in zijn geheel ronddraait. Boven op de koepel staat de rood-witte televisieantenne. Een leuk weetje: de felle weerspiegeling van de zon die op de koepel ontstaat op zonnige dagen wordt “de wraak van de Paus” genoemd, in verband met het antireligieuze communistische regime uit die tijd.

Vanaf de Alexanderplatz kom je op de brede, twee kilometer lange Karl-Marx-Allee. Deze straat brengt je van de wijk Mitte naar Friedrichshain, waar de Frankfurter Tor staat. De straat gaat dan over in de Frankfurter Allee, die je richting de wijk Lichtenberg voert, gevuld met veel “Plattenbau”. De Karl-Marx-Allee is UNESCO werelderfgoed door de bijzondere communistische architectuur die je aan weerszijden van de straat vindt. Om dit enorme werk in zijn totaliteit te ervaren, raad ik je aan dit met de fiets te doen.

6. Stasi-Museum

Wil je je helemaal in de DDR-tijden wanen? Ga dan naar het Stasi-Museum in de wijk Lichtenberg. Het gebouw fungeerde als het voormalig hoofdkantoor van het “Ministerium für Staatssicherheit”, vaak afgekort tot “Stasi” of “MfS”. Het is een enorm complex, het museum bevindt zich in “Haus 1.”  Hier staat het meubilair nog precies zoals het na de val van de muur is aangetroffen. In het museum bevinden zich permanente exposities over het ontstaan en het functioneren van de Stasi. Verder zijn de vertrekken van Erich Mielke, het voormalige hoofd van de veiligheidsdienst, te bezichtigen. Het museum dient ook als onderzoeksinstituut met een archief en als herdenkplaats voor de onderdrukking en de wreedheden die in de DDR hebben plaatsgevonden. Als je tijd hebt is dit zeker de moeite waard en goed te combineren met de oude Stasi-gevangenis Hohenschönhausen, waar voormalige tegenstanders van het regime werden vastgehouden en ondervraagd.

7. Teufelsberg

De Teufelsberg, vernoemd naar de nabijgelegen Teufelssee, vertegenwoordigt ook een stukje geschiedenis van de Koude Oorlog. Maar dan aan de westelijke kant van de stad. De kunstmatige heuvel bestaat uit puin en steekt 120 meter boven de zeespiegel uit. Tijdens de Koude Oorlog bevond zich hier een van de buitenwereld afgesloten afluisterstation van de Amerikanen. De heuvel, inclusief de vervallen gebouwen, zijn nu in handen van een organisatie die entree vraagt voor rondleidingen op het complex. Inmiddels ziet het eruit als een ruïne en is het gevuld met graffiti. Vanaf de berg heb je wel een mooi uitzicht op de stad.

 

Moderne en Hedendaagse Architectuur

8. Philharmonie & Stadtsbibliothek

He concertgebouw aan het Kulturforum is architectonisch misschien wel het meest interessante gebouwencomplex van Berlijn. De goudkleurige “Berliner Pilharmonie” en de “Staatsbibliothek zu Berlin” trekken veel architectuurliefhebbers. Het concertgebouw is de huisvesting voor het wereldberoemde orkest, de “Berliner Philharmoniker”. Na vele verhuizingen en omwentelingen kon het orkest in 1963 permanent terecht in het vijfhoekige gebouw. Het is gebouw staat bekend om zijn uitstekende akoestiek en is ontworpen door Hans Scharoun. Voor het allereerst in de geschiedenis zat het orkest midden in het publiek, dat rondom kon plaatsnemen. Het type zaal kreeg wereldwijd navolging.

Hans Scharoun ontwierp ook de “Staatsbibliothek zu Berlin”, in de gelijke stijl als de filharmonie, gelegen aan de overkant van de straat. Dit is de grootste wetenschappelijke bibliotheek van Duitsland, gebouwd tussen 1967 en 1978. Het wordt ook wel het “Bücherschiff” (boekenschip) genoemd. Beide gebouwen staan met name bekend om de organische bouwstijl.

9. Bikinihaus

In Charlottenburg, vlak bij station Zoologischer Garten en tegenover de Gedächtniskirche, ligt het Bikinihaus. De voormalige industrie- en kantoorruimtes zijn omgetoverd tot een modern complex van trendy winkels en horeca. Je kunt er verblijven in het 25hours hotel en een drankje doen op de rooftop bar “Monkey Bar” met uitzicht over het enorme Tiergarten park. De naam Bikinihaus kan worden afgeleid van de voormalige functie, evenals de vorm van het gebouw; het gebouw huisvestte namelijk een naaiatelier voor bovenkleding voor dames met in totaal 700 naaimachines. In de constructie van het gebouw zou je ook een bikini moeten kunnen herkennen.

10. Potsdamer Platz & Sony Center

Vóór de Tweede Wereldoorlog was de Potsdamer Platz een van de meest levendige plekken in de stad, vol met hotels en restaurants. Na de oorlog lag het volledig in puin en eindigde het als een soort niemandsland tussen Oost-Berlijn en West-Berlijn. Vanaf 1961 trok de Berlijnse Muur dwars door het gebied heen. Ter hoogte van de Potsdamer Platz was de afstand tussen de binnenmuur en de buitenmuur het grootst. Na de val van de Muur in 1989, ontstond de grootste bouwput van Europa. Er werden vervolgens veel nieuwe gebouwen neergezet op de lege vlakte die was ontstaan. Voorbeelden hiervan zijn het Daimler-Chrysler Quartier, de BahnTower (het hoofdkantoor van de Deutsche Bahn), het Beisheim Center en het Sony Center dat in 2000 werd opgeleverd.

 

Het is een flinke lijst, maar er is dan ook heel wat te zien in Berlijn door de rijke geschiedenis van de stad. De stad heeft in de afgelopen eeuw ontzettend veel meegemaakt en is constant in beweging. Als je nu de skyline van de stad bekijkt, zie je overal hijskranen staan om weer plaats te maken voor alle nieuwe inwoners van de stad, die enorm in trek is als woonplaats.

 

Zoek je nog een leuke plek om te slapen tijdens je verblijf? Kijk dan eens tussen onze favoriete hotels in Berlijn.