Het Pantheon: het icoon van Rome dat je moet gaan zien!

Als je in Rome bent is de lijst met niet te missen monumenten en dingen die je moet zien en doen eindeloos lang. Waar moet je beginnen?

Ik schreef het al eerder, hier en hier, het Pantheon is hét gebouw in Rome dat je moet moet moet gaan bekijken. Het Pantheon is één van de iconen van de stad, dat terecht op alle lijstjes staat. In je eentje zul je hier dus niet zijn – maar voor sommige bezienswaardigheden moet je dat gewoon over hebben. Bovendien, het Pantheon is in haar geschiedenis eigelijk altijd een drukbezochte plaats geweest. Een plek waar de hele geschiedenis van Rome samenkomt. Dus: ben je in Rome, ga je naar het Pantheon.

 

Pantheon

Marcus Agrippa (bestie, rechterhand en bouwbegeleider van de keizer Augustus) liet in 27-25 BC een tempel bouwen op de plek waar nu het Pantheon staat. Keizer Hadrianus was zo correct om M.AGRIPPA ook de credits (L·F·COS·TERTIVM·FECIT) voor de nieuwbouw te geven toen de originele tempel beschadig was door een brand. Het nieuwe Pantheon werd ingewijd in 126 na Christus en heeft dus zo’n 1900 jaar geschiedenis meegemaakt. Een bijzonder gebouw – níet alleen omdat het er al zo lang staat en zo ongelofelijk goed bewaard is gebleven. 

Hoewel afgemaakt en ingewijd in de tijd van Hadrianus is het huidige Pantheon grotendeels gebouwd in de tijd van keizer Trajanus. Een aantal niet-helemaal-logische zaken aan het gebouw, zoals het niet helemaal correct aansluiten van de portico met het cilindervormige gebouw erachter hebben met die overgang te maken.

Zuilen uit Egypte

De voorgevel van het Pantheon zal al een onuitwisbare indruk op je maken. Kun je je voorstellen dat de gigantische zuilen uitgehakt zijn in een mijn in Egypte, van daar over de Nijl en de Middellandse zee naar Ostia zijn vervoerd en toen naar Rome? De indruk zal alleen maar dieper worden wanneer je naar binnen gaat. De enorme deur, de grote open ruimte, de indrukwekkende marmeren vloer maar vooral de koepel! Die grote koepel, met de oculus waardoor het licht zo mooi naar binnen schijnt. Hoewel er in de loop der eeuwen het een en ander is verbouwd en toegevoegd en de nissen allemaal verschillend zijn qua decoratie zul je merken dat het een extreem harmonieuze ruimte is. En als je dat ziet, heb je het goed gezien: de doorsnede van het Pantheon is een perfecte cirkel en de plattegrond is dat ook. De oculus (dat is dus dat gat in het dak) heeft trouwens een diameter van 8,2 meter. Op 21 april, de ‘verjaardag’ van Rome, staat de zon zó dat precies om 12:00 de ingang van het Pantheon wordt verlicht.

Zonnewijzer

Er zijn daarom geleerden die vermoeden dat het Pantheon (ook) een gigantische zonnewijzer is geweest. Die ‘praktische’ functie maakt het aannemelijker dat het Pantheon in het antieke Rome een religieus gebouw was voor de keizer en zijn hofhouding – de keizer was naast staatshoofd de religieus leider, maar ook degene die de kalender moest beheren. Een ‘tempel-voor-alle-goden’ was het Pantheon naar alle waarschijnlijk niet: de Romeinen kenden alleen tempels die gewijd waren aan één god. De vele godenbeelden in en om het Pantheon zijn waarschijnlijk verantwoordelijk voor het ontstaan van de bijnaam Pantheon.

Onder de koepel

Goed, je bent in Rome, in het Pantheon. Je staat onder de koepel en je kijkt omhoog. Stel je dan dit voor: duizenden duizenden rozenblaadjes die door de oculus naar beneden dwarrelen. Jawel, echt waar: dit is een jaarlijks terugkerend ritueel (ok, afgelopen jaar even niet want Corona) waarbij de brandweer op het dak klimt en tijdens een speciale dienst zakken vol met rozenblaadjes in het gat stort. Met Pinksteren: de rozenblaadjes symboliseren het neerdalen van de heilige geest. Het Pantheon heet tegenwoordig eigenlijk Basilica di Santa Maria ad Martyres en is een kerk.

Paus Bonifatius IV  is verantwoordelijk voor deze transformatie. In 609 veranderde hij het Pantheon in een kerk. Bonifatius wiste de ‘heidense sporen’ en zegende de kerk in. Karren vol met relieken werden aangevoerd vanuit de catacomben en hier in een ruimte onder het altaar geplaatst. In de middeleeuwen werden er huizen tegenaan gebouwd en het plein voor het Pantheon was een markt. De markt voor het Pantheon was verschillende pausen een doorn in het oog en het ‘schoonvegen’ van het plein was een vaak terugkerend thema.

Inspiratie

De koepel van het Pantheon was zo’n 1300 jaar lang de grootste koepel ter wereld. Toen bekroonde Filippo Brunelleschi de Santa Maria Novella  met zijn beroemde koepel – waarvoor hij inspiratie opdeed in het Pantheon. De kennis en kunde om zo’n grote koepel te bouwen was inmiddels verdwenen en Brunelleschi was naar Rome gegaan om de antieke bouwkunst te bestuderen. 

Michelangelo was diep onder de indruk van de koepel van het Pantheon, deze moest volgens hem gebouwd zijn door engelen. Het zou daarom zijn dat hij zijn koepel op de Sint Pieter kleiner heeft gemaakt dan die van het Pantheon. Met een diameter van 42 meter is de koepel op de Sint Pieter één meter kleiner. Beetje respect.

De renaissance van het Pantheon

Tijdens de Renaissance hebben een aantal grote kunstenaars en componisten hun laatste rustplaats gevonden in het Pantheon. Annibale Carracci, Arcangelo Corelli, Baldassare Peruzzi en Rafaël – wiens graf in 2020 (zijn 500e sterfjaar) bijzonder in de belangstelling stond. Het was Rafaëls wens om in het Pantheon begraven te worden. Hij heeft zelf ‘zijn’ nis gekocht en laten opknappen en was daarmee net op tijd. Toen hij 37 was overleed hij zeer onverwachts, na een kort ziekbed. De paus was ontroostbaar en heel Rome liep uit voor zijn begrafenis.

Barberini paus Urbanus VIII liet het brons van het portico slopen om dit om laten smelten. Aan Bernini de eer hier het baldakijn in de Sint Pieter van de maken (in een andere versie van het verhaal werden het kanonnen). In ieder geval, zeiden de Romeinen: wat de barbaren hebben gelaten, maakt Barberini af. Bernini verbouwde ook nog een beetje aan het Pantheon. Hij ontwierp twee torentjes. ‘Ezelsoren’ noemde men ze. De torens waren niet geliefd en werden in de 19e eeuw verwijderd.

Nu naar het Pantheon

Ook de recentere Romeinse geschiedenis is terug te vinden in het Pantheon. In twee grote tombes tegenover elkaar liggen de eerste koningen van Italië, Vittorio Emanuele II en Umberto I begraven. 

Pas geleden kwam de vroegste geschiedenis van het Pantheon weer even naar boven. Op 27 april slikte een sinkhole op het Piazza della Rotonda 40 Sampietrini op. Gelukkig stond er niemand, want: lockdown. De Romeinse kinderkopjes verdwenen zo floep in de grond en op 2,5 meter onder de oppervlakte van het huidige plein werd een antieke vloer uit de keizertijd zichtbaar. Op de bodem van het gat verschenen zeven travertijnen platen – beschermd door een laagje pozzolaan. De vloer komt uit de tijd van Augustus, Marcus Agrippa heeft deze aan laten leggen met de bouw van de eerste tempel hier. De archelogische dienst van Rome wist eigenlijk wel dat deze vloer er lag en het gat is gedicht. Misschien maar beter ook. Het zou anders misschien een beetje veel worden. 

 

Zoek je nog een leuke plek om te slapen tijdens je verblijf? Kijk dan eens tussen onze favoriete hotels in Rome.